Czym jest Neom? Wszystko o futurystycznym mieście budowanym w Arabii Saudyjskiej

NEOM to jeden z najbardziej ambitnych projektów urbanistycznych w historii ludzkości, stanowiący rewolucyjną wizję Arabii Saudyjskiej na rzecz gospodarki pozbawionej zależności od ropy oraz zrównoważonej przyszłości. Artykuł analizuje futurystyczny megaprojekt o wartości 500 miliardów dolarów, który łączy najnowsze technologie, dbałość o środowisko oraz bezprecedensowe koncepcje planowania przestrzennego, tworząc – według urzędników – „nową przyszłość” dla cywilizacji.

NEOM zajmuje powierzchnię 26 500 km² i stanowi kluczowy element Vision 2030 księcia Mohammeda bin Salmana, którego celem jest dywersyfikacja gospodarki i odejście od zależności od ropy. Największe zainteresowanie wzbudza m.in.:

• nowatorski projekt The Line – 170-kilometrowe liniowe miasto zaprojektowane dla 9 milionów mieszkańców,
• innowacyjne regiony jak Oxagon, Trojena i Sindalah,
• odważne podejście do technologii i ekologii.

NEOM stale postępuje, a postępy prac widoczne są w wielu fazach realizacji, mimo licznych wyzwań: od wykonalności, przez prawa człowieka, po ogromne przekroczenia budżetowe (szacowane nawet na 8,8 biliona dolarów). Projekt stanowi demonstrację determinacji Arabii Saudyjskiej do odegrania czołowej roli w światowych innowacjach urbanistycznych i wskazuje na złożoność wdrażania takich wizji we współczesnym świecie.

Wizja i koncepcyjne fundamenty NEOM

Założenia NEOM wyrastają z pilnej potrzeby Arabii Saudyjskiej na nowo zdefiniowania swojej przyszłości gospodarczej w kontekście świata po erze ropy. Nazwa NEOM łączy grecki przedrostek „neo” (nowy), pierwszą literę imienia Mohammed oraz arabskie „mustaqbal” (przyszłość). Projekt został ogłoszony 24 października 2017 roku podczas konferencji Future Investment Initiative w Rijadzie z zamiarem stworzenia miasta działającego niezależnie od istniejących ram rządowych, z własnym systemem podatkowym i autonomicznym wymiarem sprawiedliwości.

Podstawowe zasady NEOM, które są wdrażane na każdym etapie rozwoju, obejmują:

• naturę,
• technologię,
• jakość życia,
• zrównoważony rozwój,
• wspólnotę.

Koncepcja NEOM opiera się na tworzeniu „rewolucji cywilizacyjnej” obejmującej zrównoważony rozwój, mobilność i edukację. Cały projekt zakłada pełną integrację sztucznej inteligencji, robotyki oraz odnawialnych źródeł energii, redefiniując klasyczne modele urbanistyczne. NEOM ma być nie tyle zbiorem budynków, co kompletnym ekosystemem społecznym, ekonomicznym i technologicznym – wzorem dla przyszłych miast na całym świecie.

Lokalizacja geograficzna NEOM – u północnego krańca Morza Czerwonego, na przecięciu szlaków Afryki, Azji i Europy – czyni z niego strategiczny węzeł handlowy. Miasto obejmuje 468 km linii brzegowej, 41 wysp i cztery różnorodne środowiska naturalne: wybrzeże, pustynię, góry i wysokie doliny, umożliwiając rozwój wysoko wyspecjalizowanych, ekologicznie zbilansowanych regionów.

The Line – Flagowy, liniowy projekt miejski NEOM

The Line to najbardziej rozpoznawalna i innowacyjna część NEOM, radykalnie zmieniająca wyobrażenie o mieście przyszłości. Założenia projektu zostały oparte na:

• 170 kilometrach długości,
• 500 metrach wysokości,
• 200 metrach szerokości,
• 9 milionach mieszkańców w jednej strukturze,
• całkowitej eliminacji tradycyjnych ulic i samochodów.

The Line zakłada zerową emisję CO₂, a wszystkie usługi mają być dostępne w pięć minut piechotą lub za pomocą szybkiej kolei przechodzącej przez całe miasto w 20 minut.

Projekt podzielony jest na trzy poziomy funkcjonalne: warstwę pieszą, infrastrukturę techniczną oraz podziemne sieci transportowe. Jednak na etapie realizacji pojawiły się wyzwania – pierwszy etap zostanie ograniczony do 2,4 km długości, z miejscami dla około 300 tys. zamiast 1,5 mln mieszkańców. Mimo zaprzeczeń urzędników, skala i harmonogram prac wskazują na bardziej pragmatyczne podejście.

Prace budowlane są prowadzone w wyjątkowo trudnych warunkach pustynnych, a wyzwania techniczne (m.in. budowa tysięcy masywnych fundamentów oraz lustrzanej fasady z zaawansowanego szkła) pokazują niespotykaną dotąd złożoność. Systemy wentylacji, zarządzania wodą i ewakuacji, dedykowane warstwowej strukturze miasta, stanowią elementy rewolucyjne na globalną skalę.

Regionalna różnorodność – Oxagon, Trojena, Sindalah i więcej

NEOM to nie tylko The Line, ale również inne wyspecjalizowane regiony, które odpowiadają na zróżnicowane potrzeby:

• Oxagon – przemysłowe i portowe centrum NEOM, mające być pływającym miastem wspieranym przez AI i automatyzację,
• Trojena – górska destynacja turystyczna, pierwszy w regionie ośrodek narciarski z ofertą całoroczną,
• Sindalah – luksusowy ośrodek jachtowy i golfowy, pierwszy otwarty region NEOM,
• nowe inwestycje, takie jak Leyja, Epicon, Siranna, Utamo, Norlana, Aquellum, Zardun, Xaynor, Elanan, Gidori, Treyam i Jaumur, rozwijane w ramach inicjatywy „Magna”.

Osiągnięcie funkcjonalności przez Sindalahu w dwa lata od ogłoszenia pokazuje, że mniejsze przedsięwzięcia w ramach NEOM mogą przynosić szybkie efekty operacyjne, choć powszechny dostęp pozostaje ograniczony.

Innowacje technologiczne i integracja AI

NEOM stawia na nowoczesność w każdym aspekcie funkcjonowania. Projekt przewiduje 100% zasilania z odnawialnych źródeł energii, pełną integrację AI, zaawansowaną robotykę oraz automatyzację w infrastrukturze miejskiej. W praktyce oznacza to:

• inteligentne systemy monitoringu i zarządzania miastem w czasie rzeczywistym,
• samo-uczące się AI, które adaptuje usługi do potrzeb mieszkańców,
• roboty odpowiedzialne za bezpieczeństwo, logistykę, dostawy i opiekę,
• budowę największego na świecie kompleksu produkcji zielonego wodoru.

Zaawansowane materiały budowlane – takie jak specjalistyczne szkło i wysokowytrzymały beton – oraz automatyzacja procesów są kluczowe dla skutecznej realizacji architektury w ekstremalnym klimacie pustynnym.

Wszystko to podporządkowane jest koncepcji dynamicznego „smart city”, w którym AI zarządza energetyką, transportem, odpadami i bezpieczeństwem, tworząc model miasta przyszłości.

Postęp budowy i harmonogram realizacji

Aktualny postęp budowy NEOM skupia się na pierwszym 2,4-kilometrowym odcinku The Line, gdzie:

• rozpoczęto montaż 16 000 masywnych pali fundamentowych, każdy o wadze ponad 850 ton,
• przeprowadzono odwadnianie i transport wody do Morza Czerwonego,
• zaprojektowano rozwiązania wytrzymujące ciężar całej konstrukcji i ekstremalne warunki pustynne.

Wyzwania logistyczne są bardzo duże – przeludnione obozy pracowników i oddalenie od istniejącej infrastruktury generują potrzebę zapewnienia lepszych warunków oraz bezpieczeństwa międzynarodowej kadry.

Harmonogram realizacji staje się coraz trudniejszy do spełnienia:

• pierwotnie planowano ukończenie 5-kilometrowego odcinka The Line do 2030 roku,
• pełnych 170 km do 2045 roku,
• w rzeczywistości budowa pojedynczych wieżowców porównywalnej wysokości zajmuje nawet 10 lat.

Monitoring postępu budowy możliwy jest dzięki obrazowaniom satelitarnym oraz bieżącym relacjom w mediach społecznościowych dyrektorów NEOM.

Wpływ gospodarczy i integracja z Vision 2030

NEOM jest sztandarowym projektem strategii Vision 2030, której celem jest ograniczenie zależności od ropy oraz wzrost udziału sektora prywatnego i inwestycji zagranicznych.

Dla zobrazowania wyzwań finansowych i skali przedsięwzięcia prezentujemy poniższe zestawienie:

Parametr	NEOM	Arabia Saudyjska
Koszt inwestycji	500 mld – 8,8 bln USD	Roczny budżet 350 mld USD
Miejsca pracy (do 2030 r.)	460 000	ok. 33,5 mln mieszkańców
Wkład do PKB (do 2030 r.)	48 mld USD	ok. 974 mld USD (PKB 2022)

Public Investment Fund (PIF) jest głównym źródłem finansowania projektu. Wpływ NEOM na rynek pracy obejmuje sektory takie jak budownictwo, technologie, przemysł, turystyka i usługi zaawansowane.

Zrównoważony rozwój i zielone technologie

Zrównoważony rozwój stanowi podstawę filozofii NEOM – miasto ma być neutralne klimatycznie, zasilane wyłącznie odnawialną energią.

Kluczowe działania w tym zakresie dotyczą:

• ograniczania odpadów i efektywnego gospodarowania zasobami,
• wdrożenia systemów zamkniętego obiegu materiałów,
• recyklingu i ochrony wody poprzez innowacyjne systemy odsalania,
• całkowitej integracji architektury z naturalnym krajobrazem.

Największy na świecie kompleks produkcji zielonego wodoru to strategiczna inwestycja, łącząca przemysł i innowacje energetyczne.

Przemiany społeczne i kulturowe

NEOM jest katalizatorem głębokich przemian społecznych – promuje nową jakość życia, otwartość na globalnych mieszkańców i kształtowanie nowoczesnych wartości.

Inicjatywy społeczne i kulturowe projektu obejmują:

• eliminację aut i ulic na rzecz zintegrowanych społeczności pieszych,
• uniwersytety i centra badawcze współpracujące z czołowymi instytucjami świata,
• nowoczesne przestrzenie sportu, kultury i sztuki,
• wzmocnienie roli kobiet oraz otwartość na zagraniczne talenty.

Autonomiczna struktura zarządzania i system prawny umożliwiają testowanie nowych modeli integracji społecznej, z zachowaniem narodowych wartości i bezpieczeństwa.

Wyzwania i krytyka międzynarodowa

Aby pokazać najważniejsze zarzuty oraz wyzwania NEOM, przedstawiamy je w formie czytelnej listy:

• prawa człowieka – przymusowe wysiedlenia, trudne warunki pracy dla migrantów (przeludnienie, brak standardów sanitarnych);
• środowisko – wpływ na wrażliwe ekosystemy pustynne, ogromny ślad węglowy budowy, rozbieżność pomiędzy deklaracjami a rzeczywistością;
• finanse – koszty sięgające nawet 8,8 bln dolarów, pytania o zwrot nakładów i sens inwestycji tej skali;
• technologia – ryzyko niedostępności odpowiednich rozwiązań dla lustrzanych, 500-metrowych budynków i automatyzacji miasta w zakładanych terminach;
• konkurencja o zasoby – realizacja NEOM równolegle z kilkunastoma innymi „gigaprojektami” w Arabii Saudyjskiej.

Eksperci oraz organizacje praw człowieka podnoszą wątpliwości co do możliwości realizacji projektu zgodnie z wartościami regionalnymi i międzynarodowymi standardami.

Partnerstwa międzynarodowe i wpływ globalny

Rozwój NEOM opiera się na współpracy z czołowymi firmami architektonicznymi, inżynieryjnymi i technologicznymi z całego świata.

Przykłady partnerstw międzynarodowych i globalnych wpływów NEOM można zestawić następująco:

• projekt architektoniczny The Line: Morphosis (USA), Delugan Meissl (Austria), Gensler (USA);
• kompleks zielonego wodoru: ACWA Power (Arabia Saudyjska), Air Products (USA);
• współpraca naukowa z globalnymi uniwersytetami i centrami badawczymi;
• rozwój globalnej logistyki i wymiany handlowej dzięki nowoczesnym portom Oxagonu.

Partnerstwa zapewniają transfer wiedzy i technologii, jednak coraz częściej rodzą pytania etyczne dotyczące udziału zachodnich podmiotów przy kontrowersjach społecznych.

Przyszłość i długofalowe konsekwencje

Potencjalny sukces lub porażka NEOM będzie miał kluczowe znaczenie dla przyszłości urbanistyki, pozycji gospodarczej Arabii Saudyjskiej i trendów rozwoju miast na całym świecie.

Należy podkreślić następujące długofalowe konsekwencje:

• zmiana praktyk urbanistycznych – NEOM jako model miasta liniowego i neutralnego klimatycznie wyznacza nowe standardy globalne,
• rozwój OZE i AI – innowacje technologiczne NEOM mogą przyspieszyć wdrożenia OZE, AI i gospodarki obiegu zamkniętego na świecie,
• wpływ gospodarczy – NEOM to podejście wysokiego ryzyka mogące przyciągnąć inwestorów lub w razie niepowodzenia osłabić finanse kraju,
• przetestowanie rozwiązań – skala NEOM pozwala na wdrożenie i testy rozwiązań, które gdzie indziej pozostałyby teorią.

NEOM pozostanie kluczowym przykładem zarówno możliwości, jak i ograniczeń technologii, zarządzania projektami oraz społecznego dialogu przy projektach urbanistycznych XXI wieku.