Dług światowy – ile wynosi i które kraje są najbardziej zadłużone?

Globalny dług publiczny osiągnął w 2024 roku historyczne maksima i stanowi dziś jedno z największych wyzwań makroekonomicznych świata. Według najnowszych danych Institute of International Finance, całkowity światowy dług wzrósł o 7 bilionów dolarów w 2024 roku, sięgając imponującego poziomu 318 bilionów dolarów. Dług publiczny sam w sobie przekroczył 102 biliony dolarów i stanowi już około 93% globalnego PKB.

Stany Zjednoczone pozostają największym światowym dłużnikiem – ich zobowiązania przekraczają 35 bilionów dolarów (to aż 34,6% całego światowego długu publicznego). Chiny są na drugim miejscu z długiem o wartości 16,4 biliona dolarów, zaś Japonia – pomimo trzeciej pozycji nominalnej – legitymuje się najwyższym na świecie stosunkiem długu do PKB (ponad 251%).

Wzrost zadłużenia napędzają starzenie się społeczeństw, rosnące wydatki na ochronę zdrowia, napięcia geopolityczne oraz wyzwania inwestycyjne związane z transformacją energetyczną i adaptacją do zmian klimatycznych. Jeśli nie zostaną wprowadzone znaczące korekty fiskalne, globalny dług może do końca dekady przekroczyć 100% światowego PKB, co grozi poważnymi perturbacjami dla stabilności finansowej i wzrostu gospodarczego.

Skala globalnego zadłużenia i dynamika wzrostu

Rekordowe poziomy długu światowego

Światowe zadłużenie w 2024 roku osiągnęło bezprecedensową skalę, sygnalizując fundamentalne zmiany w globalnej architekturze finansowej. Całkowity dług światowy, obejmujący sektor publiczny i prywatny, osiągnął poziom 318 bilionów dolarów – wzrost o 7 bilionów dolarów w ciągu roku. Skok ten kontynuuje trend zapoczątkowany podczas pandemii COVID-19, wraz ze wzmożonymi wydatkami rządowymi.

Sektor rządowy odpowiada za prawie dwie trzecie wzrostu zadłużenia. Globalny dług rządowy zwiększył się z 70 bilionów dolarów w 2019 roku do ponad 95 bilionów dolarów. Międzynarodowy Fundusz Walutowy przewiduje, że do końca 2024 roku przekroczy 102 biliony dolarów (ok. 93% globalnego PKB).

Globalny wskaźnik długu do PKB wzrósł w 2024 roku o ponad 1,5 punktu procentowego i sięga niemal 328% PKB. Tak gwałtowny przyrost zadłużenia w historii często zwiastował kryzysy finansowe. Institute of International Finance alarmuje, że wobec rosnącej niepewności polityki gospodarczej i wysokich kosztów finansowania, dalsza szybka akumulacja długu wydaje się bardzo prawdopodobna.

Regionalny rozkład zadłużenia i tendencje

Oto jak kształtują się kluczowe regionalne trendy w zadłużeniu świata:

• ameryka północna – region o najwyższym wskaźniku długu do PKB (116,1% w 2024 r., przewidywane 125% w 2029 r.),
• azja i region pacyfiku – prognozowany wzrost wskaźnika długu do PKB z 93,6% w 2024 r. do 101% w 2029 r. (przede wszystkim przez Chiny),
• europa – umiarkowany poziom zadłużenia (77,4% PKB w 2024 r., przewidywane 79,6% w 2029 r.), z największym udziałem Wielkiej Brytanii (3,65 biliona dolarów; 101,8% PKB),
• kraje rozwijające się – bardzo zróżnicowane, lecz z reguły rosnące poziomy długu oraz unikatowe wyzwania w obsłudze zobowiązań.

Ranking największych dłużników światowych

Aby zobrazować dominację wybranych krajów na rynku długu, zestawmy nominalny dług publiczny największych światowych gospodarek:

Kraj	Dług publiczny (bln $)	Udział w globalnym długu publicznym (%)	Wskaźnik długu do PKB (%)
Stany Zjednoczone	35,3	34,6	121
Chiny	16,4	16,1	90,1
Japonia	10,2	10,0	251,9–261

Stany Zjednoczone jako hegemon długu

USA niezmiennie zajmują pozycję największego dłużnika na świecie, z długiem publicznym 35,3 bln dolarów (ponad 34% globalnego długu rządowego). Stosunek długu do PKB USA wynosi 121% (2024), lokując kraj na 5. miejscu w tej kategorii.

Koszty obsługi amerykańskiego długu sięgnęły 892 mld dolarów w 2024 roku. W ciągu dekady mogą wzrosnąć nawet do 1,7 bln dolarów rocznie i do 12,9 bln dolarów łącznie.

Dolar i amerykańskie obligacje pozostają najbezpieczniejszymi aktywami na świecie, co nadal pozwala USA pozyskiwać finansowanie po niskim koszcie.

Chiny jako wschodzący gigant długu

Chiny mają drugi na świecie największy dług publiczny (16,4 bln dolarów). Stosunek długu do PKB wynosi już 90,1%, a w ciągu 5 lat może wzrosnąć do 111,1%. Dług jest niemal wyłącznie wewnętrzny (w yuanach), co daje władzom większą kontrolę, ale ogranicza elastyczność w razie kryzysu walutowego.

Japonia jako przypadek ekstremalnego zadłużenia

Japonia to światowy lider pod względem relacji długu do PKB (251,9–261%). Mimo alarmujących wartości, kraj unika kryzysu m.in. dzięki temu, że dług jest wewnętrzny, a Bank Japonii skupuje obligacje i wydłuża ich zapadalność.

Analiza zadłużenia według stosunku do PKB

Najwyższe wskaźniki długu publicznego do PKB występują m.in. w tych krajach:

• liban – zadłużenie 283% PKB,
• japonia – 251,9–261% PKB,
• sudan – 238,8% PKB,
• singapur – 168,3% PKB (duży udział długu związanego z inwestycjami funduszy publicznych),
• grecja – 160,2–177% PKB.

Kraje jak Grecja czy Wenezuela mają ograniczoną samodzielność polityczną w zarządzaniu długiem, co pogłębia ich problemy fiskalne.

Przypadki szczególne – Wenezuela i Włochy

• wenezuela – 158% PKB (w szczycie ponad 300%), kraj dotknięty hiperinflacją i restrukturyzacją długu,
• włochy – 143,2–144% PKB, duża gospodarka UE o bardzo wysokim ryzyku,
• stany zjednoczone – 121% PKB, dzięki pozycji dolara są traktowane inaczej przez rynki.

Regionalne różnice w zarządzaniu długiem

Średni poziom długu w wybranych regionach przedstawia się następująco:

• europa – średnio 77,4% PKB, lecz rozpiętość od Estonii (23,6%) po Grecję (153,6%),
• afryka – 66,7% PKB (2024), prognozowany spadek do 58,5% w 2029 r., chociaż wyzwania z obsługą zobowiązań są znaczne,
• ameryka środkowa – najniższy regionalny wskaźnik 51,6% PKB (2024), tendencja malejąca,
• bliski wschód – 40,9% PKB, prognoza wzrostu do 45,3% w 2029 r.

Lokalne uwarunkowania oraz jakość instytucji wyraźnie wpływają na różnice w trwałości zadłużenia i zdolność zarządzania ryzykiem.

Przyczyny i czynniki wzrostu zadłużenia światowego

Strukturalne determinanty wzrostu długu

Globalny wzrost zadłużenia napędzają przede wszystkim:

• starzenie się społeczeństw – większe wydatki na emerytury i opiekę zdrowotną,
• rozwój medycyny – kosztowny postęp technologiczny wydłużający życie,
• napięcia geopolityczne – rosnące zbrojenia i wydatki infrastrukturalne,
• wzrost kosztów inwestycji klimatycznych – przestawienie gospodarek na niskoemisyjne rozwiązania,
• polityka fiskalna nadmiernie ekspansywna – skłonność do zwiększania wydatków w obliczu presji politycznej.

Transformacja energetyczna jako czynnik długu

Transformacja energetyczna wymaga ogromnych inwestycji w OZE, infrastrukturę i technologie niskoemisyjne, co wyraźnie zwiększa poziom zadłużenia.

Kraje rozwijające się są szczególnie narażone na szoki klimatyczne i ograniczenia finansowe. Prognozuje się, że w 2025 roku zadłużenie rządów globalnie wzrośnie o ponad 5 bln dolarów.

Polityczny wymiar wzrostu zadłużenia

Debata fiskalna globalnie przesuwa się ku zgodzie na wyższe wydatki, a reforma finansów publicznych jest często odsuwana w czasie.

• rzeczywiste wskaźniki długu regularnie przekraczają prognozy o średnio 10 pkt. proc.,
• niezidentyfikowany dług, głównie z przedsiębiorstw państwowych i zobowiązań warunkowych, komplikuje zarządzanie,
• okresy stresu finansowego szybko zwiększają “ukryty” dług publiczny.

Przypadki szczególne i kryzysy zadłużenia

Kryzys libański jako studium przypadku

Liban to drastyczny przykład destrukcji gospodarki przez niekontrolowany dług. Kryzys walutowy i płynnościowy pogłębiły pandemia, eksplozja w Bejrucie i konflikty regionalne. Między 2019 a 2024 PKB spadło o 38%, a waluta straciła ponad 98% wartości.

• dewaluacja waluty – ponad 98% w ciągu 14 miesięcy,
• inflacja – 221,3% w 2023 roku,
• upadek usług publicznych – dramatyczne braki w dostawie prądu i wody.

Bankructwo systemu publicznego i rekordowa inflacja czynią Liban studium skrajnie negatywnych skutków kryzysu zadłużenia.

Argentyński cykl kryzysów długu

Argentyna wielokrotnie popadała w kryzysy zadłużenia z powodu chronicznego deficytu fiskalnego i erozji zaufania do instytucji. W latach 1997–2024 średni poziom długu publicznego wynosił 72,09% PKB, osiągając 166,7% PKB w 2002 roku. Aktualnie dług stanowi 88,4% PKB.

Spirala zadłużenia, destabilizacja makroekonomiczna i słabe instytucje utrudniają Argentynie wyjście na prostą bez wsparcia międzynarodowego.

Polska na krawędzi progów fiskalnych

Polski dług publiczny osiągnął rekord 2,011 bln zł w 2024 r. (55,6% PKB) i rośnie szybciej niż dochody budżetu.

• unijna procedura nadmiernego deficytu – w 2024 deficyt sektora finansów publicznych: 6,6% PKB,
• rosnące wydatki finansowane dalszym zadłużeniem, bez wyższych podatków,
• “równoległy budżet” – fundusze poza kontrolą parlamentu utrudniają ocenę sytuacji fiskalnej.

Polska balansuje na granicy przekroczenia limitów UE i potrzebuje reformy instytucjonalnej dla zwiększenia finansowej przejrzystości.

Prognozy, wyzwania i perspektywy przyszłego rozwoju

Scenariusze rozwoju globalnego długu

Nowa rama analityczna MFW pokazuje, że w scenariuszu wysokiego ryzyka globalny dług publiczny może osiągnąć 115% PKB w ciągu trzech lat. Obecnie uzgodnione plany konsolidacji fiskalnej (1% PKB w sześć lat) są dalece niewystarczające.

MFW szacuje, że stabilizacja światowego długu wymaga konsolidacji fiskalnej rzędu 3,8% PKB dla przeciętnej gospodarki.

Implikacje dla krajów rozwijających się

Kraje rozwijające się ponoszą rosnące koszty obsługi długu, co ogranicza ich możliwości inwestycji w kapitał ludzki i infrastrukturę.

• koszty odsetek netto w relacji do dochodów rządowych wzrosły z poniżej 9% w 2007 roku do blisko 20% w 2024 roku,
• prywatny kapitał odpływa z krajów o wysokim zadłużeniu i słabych perspektywach rozwoju,
• priorytetem musi być restrukturyzacja zadłużenia i wsparcie inwestycji rozwojowych w krajach najsłabszych.

Utrzymanie obecnej dynamiki zadłużenia może skutkować kolejną dekadą kryzysów fiskalnych oraz spowolnieniem globalnego wzrostu.

Wnioski i rekomendacje dla polityki globalnej

Światowe zadłużenie publiczne osiągnęło bezprecedensową skalę – 102 bln dolarów i 93% PKB – co wymaga pilnych, globalnych działań politycznych.

Decydujące znaczenie mają struktura długu i jakość instytucji – USA i Japonia mają większą elastyczność dzięki statusowi dolara i strukturze właścicielskiej obligacji, podczas gdy Liban czy Wenezuela cierpią przez niewłaściwe zarządzanie.

• kluczowe wyzwania systemowe – starzenie się społeczeństw, wydatki zdrowotne, napięcia geopolityczne i inwestycje klimatyczne będą napędzać rewolucję w sposobie finansowania wydatków państwowych,
• konsolidacja fiskalna – ambitne cele (ok. 3,8% PKB) to ogromne wyzwanie i test dla rządów narodowych oraz systemów globalnych,
• kraje rozwijające się są szczególnie zagrożone przez podwojenie się kosztów odsetek, limitujące potencjał wzrostu i stabilność społeczną.

Polska obrazuje dylematy państw średnio rozwiniętych: rosnące inwestycje kontra ograniczenia fiskalne i niewystarczająca przejrzystość budżetowa.

Przyszłość globalnego zadłużenia wymaga międzynarodowej współpracy, efektywnych mechanizmów restrukturyzacyjnych dla krajów rozwijających się i determinacji w konsolidacji fiskalnej w gospodarkach rozwiniętych. Brak działania może grozić falą światowych kryzysów i utrudnić walkę z wyzwaniami społecznymi oraz klimatycznymi XXI wieku.